Kapliczka we wsi Borkowizna
Kapliczka w Borkowiźnie to element lokalnego krajobrazu kulturowego, niewątpliwie świadectwo przeszłości. Kapliczka usytuowana jest w centralnej części wsi, pomiędzy zabudowaniami numer 28 i 34. Zbudowano ją w latach 1948-1952 w czynie społecznym, w prace zaangażowana była cała lokalna społeczność. Warto zauważyć,że budowa kapliczki rozpoczęta w roku 1948 była zainicjowana przez ubogą społeczność, która liczyła wówczas około 31 gospodarstw. Borykano się z obowiązkowymi dostawami, biedą, niedostatkami i niesprzyjającym stosunkiem ówczesnej władzy do tego typu przedsięwzięć. Mimo tych trudności od lat, niezmiennie stała opiekę nad kapliczką wciąż sprawują wierni. Czas, w jakim została wykonana świadczy o bezsprzecznym zaangażowaniu mieszkańców w wartości chrześcijańskie.
Warto przywołać kilka faktów z historii, by nie uległy zapomnieniu i by historia kapliczki stała się ważnym i docenianym obiektem lokalnego krajobrazu.
Miejsce pod budowę kapliczki ofiarował Władysław Boguta. Kierownikiem budowy był Jan Trynkiewicz, ojciec Mariana. Kapliczka reprezentuje tzw. typ kapliczkę domkowych. Budowla jest wolno stojąca, zwrócona frontem do głównej ulicy. Zbudowana na rzucie prostokąta o wymiarach (4,8m x 3,8m). Fundament powstał z lokalnego kamienia wapiennego, pozyskanego z kamieniołom na polu Bronisława Dysia i Stanisława Pastuszaka, jaki zlokalizowany był na granicy Borkowizny i Tomaszówki. Zasadnicza część budowli została wzniesiona z czerwonej cegły. Cegłę dostarczono z nieznanego miejsca. Z relacji Kazimierza Janczaka można dowiedzieć się,że cegłę zwoził on powozem zaprzęgniętym w konia, ze stacji kolejowej w Niedrzwicy Dużej. Więżba składa się z krokwi łączonych z trzech części tworząc w ten sposób półkole. Pokryta jest dachem namiotowym.
Do wnętrza kapliczki prowadzą jednoskrzydłowe, półkoliste drzwi, oszklone w części górnej. Dwa również półkoliste otwory okienne usytuowane są centralnie w ścianie wschodniej oraz zachodniej. Mają widoczny krzyż ze szkła o teksturze identycznej jak dawne wypełnienia drzwi wewnętrznych w domach jednorodzinnych. Okna, które są obsadzone w chwili obecnej, były już raz wymieniane. Po lewej i po prawej stronie drzwi znajdują się symetrycznie usytuowane nisze, oprawione i oszklone, obecnie wstawiono w nie dekoracje ze sztucznych kwiatów. W szczycie ściany frontowej, w niszy powyżej belki gzymsu znajduje się niewielka rzeźba biało-czerwonego anioła. Zwieńczenie kapliczki (w latach 70-tych) w szczycie posiadało stalowy krzyż z podwójną belką i podwójnymi ramionami. Na przecięciu belki pionowej i ramion znajdował się niewielki pierścień.
Głównym elementem wyposażenia wnętrza jest skromny ołtarz. Na ołtarzu znajdują się wizerunki papieży- od lewej Benedykta XVI oraz Jana Pawła II po prawej. Ze względu na abdykację Benedykta XVI na ołtarzu powinien znaleźć się również wizerunek obecnego papieża - Franciszka. Ołtarz dopełniają dwa świeczniki. Przy ścianach po obu stronach pod oknami stoją ławki. Nad nimi, bliżej ołtarza, dwa obrazy: Matki Bożej Płaczącej i Modlącego się Jezusa w Ogrójcu. W lewym górnym rogu względem ołtarza wisi Obraz Jezusa Miłosiernego. Po jego przeciwnej stronie znajduje się obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Podłoga jest wyłożona jasną terakotą o chropowatej strukturze. Na środku pomiędzy ławkami leży dywan. Sklepienie jest beczułkowe. Całość wnętrza została otynkowana i pomalowana.
Pierwotna elewacja była gładka, następnie poddano ją odświeżeniu, a tynk nakrapiano miotłą. Obecnie elewacja kapliczki jest w kolorze kremowym. Pierwsze ogrodzenie kapliczki było drewniane. Upływ czasu spowodował konieczność wymiany na bardziej trwałe - stalowe. Jego odległość od ścian budynku zmieniła się w stosunku do pierwotnego płotu. Zmniejszono przestrzeń wokół kapliczki pozostawiając lipy na zewnątrz. Wykonał je we własnej kuźni Lucjan Tymiński. Materiał na ogrodzenie stalowe prawdopodobnie pochodził z odpadów fabrycznych- wytłoczek. W latach 80-tych płot został oczyszczony i ponownie pomalowany. Stopniowe prowadzące do wnętrza zostały wykonane podczas wymiany ogrodzenia. Elektryczność do kapliczki podłączono najprawdopodobniej w latach 60-tych. Z umowy na dostarczanie prądu wywiązywali się odpowiednio: Andrzej Cebula, Adam Dyś oraz Wacław Plewik. Opłata za oświetlenie jest uiszczana z corocznych składek przy okazji zbiórki na kwiaty do Grobu Pańskiego. Do lat 90-tych zacną funkcję opieki nad kapliczką piastowała Helena Pastuszak, obecnie sprawują ją Barbara Plewik oraz Elżbieta Plewik.
Kapliczka ukończona latem 1952 roku została poświęcona przez proboszcza parafii Niedrzwica Kościelna- księdza Jana Poddębniaka (ur. 27 maja 1907r., zm 17 kwietnia 1994r.). Ks. Poddębniak za swoją postawę i ratowanie Żydów w czasie II wojny światowej został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Dawniej otoczenie przyrodnicze kapliczki tworzyły cztery lipy, posadzone w narożach ogrodzenia. Lipa pełniła funkcję ochronną domu przed niebezpieczeństwem. Pod lipą proszono o urodzaj. Chrześcijaństwo do lipy dopisało związek z Matką Boską. Funkcja ochronna przypisana drzewu uwidacznia się między innymi w zwyczaju wykorzystywania łyka lipkowego do wykonywania wianuszków święconych w oktawę Bożego Ciała. Dwie lipy, widoczne na zdjęciu z 20 maja 1972 roku były jedynymi drzewami w około metrowej odległości od kapliczki. Prawdopodobnie po wymianie drewnianego płotu na stalowe ogrodzenie dosadzone dwie przy samej drodze. Dwie lipy rosnące od północnej strony zostały ścięte, te od południowej strony zachowały się. Pozbawione korony około 2014 roku są w dobrym stanie. Otoczenie przyrodnicze kapliczki to również dwa rzadkie już drzewa – morwy- czarna i biała.
Kapliczka odgrywa istotną rolę w życiu religijnym społeczności Borkowizny. W pobliżu kapliczki odbyają się nabożeństwa oraz obrzędy takie jak: święcenie pokarmów, majówki oraz poświęcanie pól.
Najnowszą inicjatywą mieszkańców był remont kapliczki przeprowadzony we wrześniu i październiku 2016 roku. Prace polegały na wydłużeniu okapu, niestety przysłaniając całkowicie profilowany gzyms obiegający budowlę. Aby zapobiec niszczeniu elewacji pokrytej pleśnią i narażonej na zalewanie wodą podczas opadów mieszkańcy zdecydowali się na wyżej wymienione działania. Wydłużona blacha, którą pokryto kapliczkę była na budynku od roku 1952 tj. od czasu jego ,,oddania''. Nowe zadaszenie wykonano z blachy trapezowej w kolorze brązowym. Ponadto kapliczka otrzymała dwa wsporniki w części frontowej. W planach jest wykonanie obróbki drewnianej pod okapem. Cały remont został sfinansowany ze środków własnych gospodarzy Borkowizny oraz dobrowolnej zbiórki mieszkańców.
Analizując historię kapliczki w Borkowiźnie jesteśmy świadkami zmian; nie tylko procesów związanych z upływem czasu, jakie dotyczą architektonicznej struktury budynku. Zmienia się również świadomość społeczna o roli i znaczeniu tego typu miejsc, jakimi są kapliczki, w życiu lokalnej społeczności. Przykład historii kapliczki we wsi Borkowizna i obecnie podejmowane inicjatywy mieszkańców świadczą o tym,że warto ocalać pamięć o tych obiektach, kultywować wspomnienia oraz otaczać je opieką i szacunkiem. Kierowanie się wartościami chrześcijańskimi, solidarność społeczna, bezwarunkowe i spontaniczne zaangażowanie, jak też sprawowanie nabożeństw związane z kapliczkami i krzyżami przydrożnymi są warunkiem przetrwania tych małych obiektów architektury sakralnej. Ostatnia inicjatywa podjęta we wsi Borkowizna jest tego dowodem.
Paweł Pawłowski
Redakcja: Małgorzata Kulesza
Bibliografia
Teatr NN. Etnografia Lubelszczyzny (online) (dostęp 23 października 2016)
Dostępny w internecie: http://teatrnn.pl/leksykon/node/3232/ etnografia_lubelszczyzny_%E2%80%93_ludowe_wierzenia_o_drzewach#3
Kondraciuk P., Kapliczki i krzyże przydrożne w pejzażu pogranicza (online).
(dostęp 23 października 2016)
Wikipedia, Jan Poddębniak (online). (dostęp 23 października 2016)
Biegalska J., Historia wsi Niedrzwica Kościelna, Niedrzwica Kościelna 2010
Mazurek I., Pastuszak M., Biegalska- Głąbowa J., Bork A., Stare i nowe budownictwo oraz środowisko naturalne Niedrzwicy Kościelnej. Niedrzwica Kościelna 2015.
W tekście została wykorzystana ustna relacja mieszkańca Borkowizny - Kazimierza Janczaka.
